Slunken vinst for utdanning

– Det er ganske alvorleg at Noreg, som i festlege høve vil kalle seg ein kunnskapsnasjon, ikkje lønnar høgre utdanna betre, meiner Anders Folkestad, leiar i Unio, hovedorganisasjonen for universitets- og høyskoleutdannede.

OECD-rapporten Education at a Glance, lagt fram tysdag, avdekker at Noreg er eit av dei landa der høgre utdanning har minst å seie for inntekta når ein kjem ut i arbeidslivet. Noreg kjem nedst på lista av dei 30 OECD-landa, langt under gjennomsnittet og berre slått av New Zealand. Den relative verdien av å ta utdanning har gått ned dei siste åra, ifølgje rapporten.

– Det er sjølvmotseiande at det ikkje skal lønne seg med høgre utdanning. Og ein får ei dobbel effekt fordi det rammar så mange kvinner i offentleg sektor, seier Folkestad, og får støtte av Akademikerne.

– Det synast å vere ei trend at avkastinga av høgre utdanning utviklar seg i feil retning i forhold til andre land. Denne trenden må snu, seier Knut Årbakke, leiar i Akademikerne.

Vil få mangel på kompetanse

Politikarane let seg imidlertid ikkje uroe av tilstandane.

– For å jamne ut forskjellane mellom Noreg og dei andre OECD-landa må ein sette ned skatten på lønnsinntekta, slik Høgre vil. Det er eit paradoks at ein i Noreg er så opptatt av at så mange skal ta høgare utdanning, samtidig som det lønnar seg så lite, seier stortingsrepresentant Svein Flåtten (H).

Flåtten meiner imidlertid at ein ved låg løn til høgt utdanna vil få eit konkurransefortrinn internasjonalt, då kompetanse er rimelig i Noreg samanlikna med andre stadar.

Men både Akademikerne og Unio meiner at ein vil slite med å få tak i dei beste folka i eit stadig meir internasjonalisert arbeidsmarknad – både i akademia og i næringslivet.

– Eg er kritisk til haldningar om at dårlig betaling er positivt for konkurranseevna, og eg trur det vil straffe seg. Både miljø og klimautfordringar avhenger av vilje til å satse på kunnskap, meiner Anders Folkestad, leiar i Unio.

Verst for offentleg sektor

Heikki Holmås frå Sosialistisk Venstreparti (SV), meiner det vert feil å sjå på lågare lønsforskjellar som noko negativt, då han ser på økonomisk utjamning som eit gode.

– Mykje av forskjellen mellom lønnsnivået til dei med vidaregåande utdanning og dei med høgare utdanning, vert jamna ut ved at mange vel å ta ut inntekta si i ferie eller permisjonar, meiner han.

Då ein i Noreg har offentleg forvalting med eit betydelig tal på tilsette med akademisk bakgrunn, meiner Akademikarane det kan gå mot ei nedbygging av velferdsstaten om ingenting vert gjort.

– Vi slit allereie med at det er dårleg betalt for akademikarar som arbeider i offentleg sektor. Myndigheitene prioriterar ikkje dei med høgre utdanning, og må snart innsjå at det er riktig å gjere meir, meiner Årbakke.

Utdanning aktuelt til alle tider

– Det er klart at låg utbetaling av løn til høgt utdanna har noko å seie for om folk vel høgre utdanning eller ikkje. Det er for gale at det må ei finanskrise til for at folk søker seg til høgre utdanning. Det kan ikkje vere slik at det berre er i dårlige tider ein satsar på utdanning, seier Anders Folkestad, leiar i Unio.

Tala frå OECD syner Noreg er i ferd med å miste si posisjon som ein høgt utdanna nasjon. Andelen av eit årskull som tek høgare utdanning har stagnert på om lag 65 prosent sidan 2000, medan dei øvrige nordiske landa framleis har ei auking.

Holmås har likevel inga tru på at lønsnivået til høgt utdanna har ført til at færre tek til med høgare utdanning.

– Når ein vel utdanning, tenker ein ikkje løn. Det er noko ein gjer når ein er ferdig utdanna, seier Holmås.

Dei med høgre utdanning i Tsjekkia, Polen, Portugal og USA held fram med å få høg lønning for åra på skulebenken. På toppen tronar Tyskland, Ungarn og Italia, som har hatt den største aukinga i profittmaksimering etter enda utdanning.

– Vi kan ikkje fortsette med underbetalt arbeid. Fagforeningane og styresmaktene har eit stort ansvar i denne saken, og det må verte ei endring, meiner Bjarne Hodne, leiar i Forskarforbundet.

Ein offensiv lønningspolitikk skal utarbeidast i Forskarforbundet i løpet av hausten – ein skal utarbeide tiltak som kan bidra til å løfte Noreg opp på eit anstendig nivå i forhold til resten av OECD-landa.